IMIONA SŁOWIAŃSKIE

Imiona wywodzące się z przedchrześcijańskiej tradycji słowiańskiej. Były one nadawane prawdopodobnie w czasie postrzyżyn. Miały one magiczne znaczenie i stanowiły życzenie – wróżbę dla osoby je noszącej.

Dzieci zanim otrzymały swoje prawdziwe imię (w wieku około siedmiu lat) nosiły imiona zastępcze, chroniące je przed złymi mocami, np. Niemój, Nielub, itp.

Charakterystyczną cechą dla imion słowiańskich, wyróżniającą je spośród innych imion ludów indoeuropejskich był brak w imionach odwołań do wyznawanych bogów (prawdopodobnie temat tabu, zobacz: mitologia Słowian) oraz nazw zwierząt. U Słowian nie było też imion związanych z bronią (imię Mieczysław to imię stworzone przez Jana Długosza, który próbował w ten sposób wyjaśnić pochodzenie imienia Mieszko).

Imiona Słowian były abstrakcyjne. Ich zadaniem było zaopatrywanie młodych ludzi w cnoty niezbędne w boju albo w radzie plemiennej, oraz do utrzymywania zgody i porządku. Miały również przypominać o szacunku dla starszych.Nadawane w czasie postrzyżyn imiona były zwykle złożone, często o pniach bor-, woj-, raci-, stan-, stoj- (np. Borzysław, Wojsław, Racimir, Stanimir, Stoigniew), oraz pochodzące od sławy albo miru (np. Sławomir czy Jarogniew), bądź rodziny (czyli siemi), wuja, stryja (np. Siemowit, Mściwuj, Sulistryj).

Dwuczłonowe imiona słowiańskie miały bardzo często zakończenie –sław (od słowa sława), -bor (czyli walka), -ciech (od słowa cieszyć), -mysł (od słowa myśleć), -rad (od słowa radować), -gniew, -woj, -włód (od słowa władać), -wit (czyli pan) -mił (od słowa miły) oraz -mir (czyli pokój). Charakterystyczną cechą jest dla nich możliwość przestawienia kolejności członów, przez co powstawały pary imion takie jak Sławomir i Mirosław, Radomił i Miłorad, Gniewomir i Mirogniew.

Imiona kobiece tworzono często dodając końcówkę -a do imienia męskiego (np. Mirosława czy Dobromiła). Zarówno imiona męskie jak i żeńskie były często skracane lub zdrabniane, przez co powstały np. Cieszym z Cieszymysła, Bliz z Blizbora, Kaźmir z Kazimira, Sulim z Sulimira, Radochna z Radosławy. Często człon skrócony rozszerzano formantem o wygłosie -ch lub -sz (przykładem są imiona takie jak: Bolech, Częstoch, Milich, Gniewosz, Budzisz, Bogusz, Przybysz), albo formantami -ek, -ko, -ik, -yk, -ina, -yna, -on, -ęta, -ota (np. Godek, Sławek, Chwałko, Milik, Dobrzyk, Męcina, Borzyna, Miron, Chwalęta, Radzięta, Jarota).

Wśród imion słowiańskich spotykano też imiona jednoczłonowe, pochodzące od przymiotników bądź rzeczowników pospolitych (np. Poznan, Goszczon, Kochan, Wygnan, Krszczon, Baran, Szydło, Kąkol, Broda, Żyła, Uchacz, Łopata, Żaba, Rus, Cich).

Imiona słowiańskie na ziemiach polskich
Przed pojawieniem się na ziemiach polskich chrześcijaństwa używano tysięcy rodzimych imion, z których większość zaginęła bez śladu.

Jedynie część imion została zapisana i dzięki temu zachowana do naszych czasów. Jednym z najważniejszych dokumentów, dzięki któremu możemy zapoznać się z bogactwem imion słowiańskich jest Bulla gnieźnieńska z 1136 roku wystawiona przez papieża Innocentego II na prośbę Jakuba, arcybiskupa z Gniezna. Papież wylicza posiadłości arcybiskupa gnieźnieńskiego podając m. in. wsie oraz chłopów w nich mieszkających. Dokument wylicza ponad 300 różnych posiadaczy, chłopów, koniuchów, łagiewników (wytwórców łagwi, czyli naczyń drewnianych), a także piwowarów, cieśli i rycerzy.

Wedle Bulli do arcybiskupstwa gnieźnieńskiego należała:prowincja Żniejn z dziesięcinami, z targiem, z jeziorami i z całą jurysdykcją świecką, złożona z tych wsi : Grochowiszcza z tymi posiadaczami: Dziurzewic (lub Durzewic), Radzięta, Mysłak, Sirak; Starzy Biskupicy z tymi: Stawosz, Rus, Suł, Białowąs, Witosza, Pęcisz, Smarsk, Miłoch, Kraik, Niegłos, Koniusz, Dał (lub Dal), Marłek, Krzyż, Fozdziech, Redzięta, Smogorz, Domk, Dzigoma, Kobyłka, Parzech, Kłobuczek, Pępik, Kędzierza, Komor, Zdomir, Będzieciech, z których niektórzy przeywają w Zagorzynie; Czaple z tymi: Krzos, Smarz, Czyrzniela, Zdziewuj, Sułek (lub Sulek), Miłochat (lub Miłoczat), Chrap, Dłotla, Taisz, Goły, Siedlon, Kościoł, Milich, Lederg, Sulirad, Puka. Również Żyrdnicy z tymi posiadaczami: Karna, Dobek, Milej, Snowid, Targosza, Cirzpisz, Mieszek, Męcina, Łowęta…Dalej czytamy:Również Sadowo z tymi: Stanoch, Pizla (lub Pizła), Boruch, Wojan, Dargorad, Radost, którego pierworodnym (synem) jest Rpisz, Niezda, Wilkosz, Żerzucha, Radosz, Rusowic…Bulla wylicza następnie ludzi pełniących powinności dla arcybiskupstwa:obowiązek koniuchów ci pełnią : Gościwuj, Wojuta, Niezamysł z trzema braćmi, Goszczon, Dziadk, Radost, Mękosza, Nadziej, Mozuta. Łagiewnikami zaś ci są : Krzyżan i Sobik z braćmi, Bolech z braćmi. Chłopami zaś są ci : Modlęta, Smogorz, Gniewosz z braćmi, Ćmina z bratem, Piskla, Maruszk, Sędziej, Domawuj, Cikarzewic, Smogorz, Witosz, Rusota z synami i braćmi… Ci zaś są cieślami: Wrzeszcz, Cis, Dułgota, Doman, Golijan, Gośćmi zaś ci są : Połk, Pokaj, Cieszęta, Łazina, Smarz, Złymysł, Uściech, Męcisz, Godzina, Pęcień, Czyrzniech, Modlic (?), Goszczon, Dobiesz z synami, Miłosz, Kwasek. Rycerzami także ci są: Soba (lub Sobia), Stoigniew, Żegost, Męcisz…

Wraz z nastaniem chrześcijaństwa rodzime imiona zaczęły być wypierane przez imiona łacińskie, hebrajskie i greckie. Początkowo imiona brano od apostołów (np. Piotr, Jan, Jakub), później także świętych (np. Mikołaj, Michał). Imiona niesłowiańskie ulegały daleko idącemu przetworzeniu i spolszczeniu, powstawały formy takie jak Bień (od Benedykta), Pach, Pasz, Pasek, Paszek (od Pawła), Bończa (od Bonifacego), Idzi (od Egidiusza), Pietrek, Pietrzyk, Piotrusz, Piech lub Pioch (od Piotra), Jaracz (od Horacego, Jarosz (od Hieronima), Kuba lub Jakusz (od Jakuba), Tworzyjan (od Floriana), Jaksa (od Jazona), Grzymek (od Peregrinusa), Jaktor (od Hektora), Larysz (od Hilarego), Szczedrzyk (od Teodoryka). Czasami tłumaczono obce imiona na język polski (np. Bonawenturę na Dobrogosta, Feliksa na Szczęsnego, Laurencjusza na Wawrzyńca) lub identyfikowano imiona słowiańskie z łacińskimi lub greckimi (np. Lasota z Sylwestrem, Żegota z Ignacym).

Na skutek decyzji soboru w Trydencie, który się odbył w 1563 roku, biskupi zabronili nadawać imiona, które nie byłyby imionami świętych. Szlachta broniła swoich Zbigniewów i Jarosławów, ale prości ludzie mogli odtąd wybierać imiona wyłącznie z kalendarza chrześcijańskiego, gdzie z imion słowiańskich były jedynie Kazimierz, Stanisław, Wacław i Władysław.

Dopiero pod koniec XVIII, a zwłaszcza w XIX wieku ponownie zaczęto się interesować rodzimymi imionami, wyszukiwać je ze starych ksiąg, niekiedy odtwarzać (mniej lub bardziej umiejętnie) i tworzyc wówczas nowe imiona na wzór dawnych słowiańskich (np. Lechosław czy Wieńczysław).

Dawne i nowe imiona słowiańskie:

Męskie imiona słowiańskie
Żeńskie imiona słowiańskie

Julia Stopikowska